19. mendean, Ipâr Euskal Herriko paisaiak aldatzen dira, garraioen mutazioen erritmoen arabera. 1875eko mapa bat horren adierazgarri da.
Aurkibidea
1875 - Carte routière des environs de Bayonne
Bereizmen handiko mapa
Carte routière des environs de Bayonne... depuis capbreton jusqu'à St Sébastien...
Errepideak
19. mendean, errepideak baliatzen dira oinez, zaldiz, karroz, eta baita ere kakoletaz ibiltzeko.
Errepide nazionalak (gorriz), errepide departamentalak (urdinez) eta komunikazio handiko bideak (berdez)
Errepide nazionalak
Errepide nazionalak
10. Errepide Nazionala
Errepide sarea egituratzen eta hierarkizatzen da mende hartan. Baiona eta mugaren arteko norabide nagusia Errepide inperiala izendatua izan zen Napoléon 1.aren garaian, ondotik errege errepidea eta 1830etik goiti 10. Errepide nazionala. Izendapen hori atxikiko du 21. mendea arte, 910 Errepide departamentala gisa azpisailkatua izan arte. Euskal partean, lotzen ditu Baiona, Angelu, Bidarte, Getaria, Donibane Lohizune, Ziburu eta Urruña.
19. mende osoan, ardatz nagusi hori, estrategikotzat emana Parise Espainiaren lotzen baitu, garatu eta hobetuko da. Gehitzen zaio ere saihesbide bat Biarritz ibilbidean integratzeko, arrantza portu ttipitik ur hiri nagusi bilakatzen denean.
132. Errepide Nazionala
132. errepide nazionalak historiki Baiona eta Donibvane Garazi lotzen ditu, Hiriburu, Mugerre, Milafranga eta Hazparenetik (Lekornetik pasatzen zen oraindik lehenagoko ibilbidea agertzen delarik ere). Gaur Gailurretako inperio-bidea deitzen zaio, edo Napoleon bidea, eta geroz eta gutxiago baliatua da, bide zelaiagoen faboretan.
Errepide departamentalak, komunikazio handiko errepideak, eta herriko intereseko bideak
Errepide departamentalak, komunikazio handiko errepideak, eta herriko intereseko bideak
Mapan agertzen diren beste errepideak hierarkizatuak dira, duten garrantziaren arabera. Hierarkizazio horrek, garaian ziren erabilerak markatzeaz gain, baliatua izan da ondotik etorriko diren garapen ardatzak lantzeko.
Errepide departamentalak
Baiona-Beskoitze ardatzan (3. errepide departamentala) eta Baiona-Kanbo ardatzan (19. errepide departamentala), aurki daitezke departamentala gisa sailkatuak diren errepideak. Ondotik hamarkadetan garatuko diren ardatzak dira.
Komunikazio handiko errepideak
Bide batzuk "komunikazio handiko" gisa emanak dira mapan, Donibane Lohizunetik Senperera edo Uztaritzetik Hiriburura. Horietarik gehienek garrantzia galduko dute pixkanaka, errepide departamentalen sortze edo garatzearen ondorioz.
Herriko intereseko bideak
Agertzen diren beste bideak herri mailako intereresekoak gisa markatuak dira. Bi auzo herri lotzen dituzte gehienek, baina ez dira zirkulazio handiko ardatz gisa ezarriak.
Errepideak garatuko dira 19. mendean, eta oraindik gehiago 20. mendean autopistak agertuko direlarik.
Trena
Le train est la principale révolution des transports du 19e siècle. Il permet le transport de personnes comme celui des marchandises.
Trena 19. mendeko garraioen iraultza nagusia izan da. Gizakiak eta salgaiak garraiatzen ditu.
1875eko trenbideak beltzez. Baiona-Donibane Garazi linea puntuzko lerroz.
Bordale-Baiona trenbidea
Bordale-Baiona trenbidea
Bordale-Baiona trenbidea 1855an bukatu zen, eta Santizpiritako geltokia 1855eko martxoaren 26an estreinatua (Santizpirita Baionako udalan integratua izanen da ondoko urtean). Lehen aldikotz, Parise eta Eusakl Herria trenez lotzen ahal dira, eta Napoleon III inperadoreak aukera baliatuko du egonaldi labur baten egiteko 1855eko uztailaren 28tik 29ra.
Tolosa-Baiona trenbidea
Tolosa-Baiona trenbidea
Okzitaniako Tolosa eta Baiona lotzen dituen trenbidea 1863an abiatzen da, Ahurti eta Lehuntzan geldituz.
Baiona-Hendaia trenbidea
Baiona-Hendaia trenbidea
Baiona-Hendaia trenbidea, Irun eta Donostiaruntz segitzen duena, 1864ko apirilaren 21an estreinatu zen. Gelditzen da Biarritzen (La Négresse auzoko geltokia), Getaria, Doniabne Lohizune eta Hendaian.
Baiona Donibane Garazi trenbidea
Baiona Donibane Garazi trenbidea
Baiona Donibane Garazi trenbideaa berantago egin zen, obrak 1881an abiatu zirelarik. 1898ko abenduaren 11an estreinatu zen.
Donapaleu eta Maule
Donapaleu eta Maule
Donapaleu eta Maule Baiona-Tolosa trenbideari lotuak izan ziren Puyooko bidegurutzeari esker, lehena 1884an, eta bigarrena 1887an. Trenbide horietan bidaiariak garraiatu dira, 1949 arte Donapaleuko kasuan, 1968 arte Maulerentzat. Salgaien garraioa gelditu da, bi kasuetan, 20. mende bukaeran.
2. mailako lineak
2. mailako lineak
Pixkanaka, trenbide sarea 2. mailako bidez osatua izanen da, bereziki BABko trenbidea, 1877tik goiti Biarritzeko erdi gunea eta gare du Midi geltokia sare orokorrari lotzen duena, baita eta tranbia elektrikoak kostalde osoa zeharkatzen zutenak eta loturak egiten barnekaldeko herriekin.
BAB eskualdeko trenbideak 1926an. Trenbide nagusia gorriz, 2. mailako trenak eta tranbiak laranjez.
19. mendeko azken laurdenean, tren eta tranbia ugari sortuko dira eta trenbide sareak bere gailurrera iritziko da 20. mende hastapenean. Automobila indibidualaren iristeak garapen hori geldituko du.
Ibaiak
1875an, ibaiak salgaien garraiorako ibilbide nagusiak dira oraindik.
Ibaien hegietan, zirga bideak agertzen dira, ibaien bazterretik ibilki diren bide horiek eta baliatuak zirenak barku edo ontzi desberdinen tiratzeko, zaldi edo idi batzuen langutzarekin.
Zirgha bideak (chemins de halage), urdinez, ibaien ertzetan.
Aturri
Aturri
Aturri bazterretan, zirga bideak biziki gora abiatzen dira, eta garraioa baimentzen dute Baiona eta Ahurti, Urketa eta Lehuntzeren artean. Aturri salgaien garraio bide izan da mende luzetan.
Errobi
Errobi
Errobiko ertzetan, zirga bidea Uztaritzen abiatzen da, Haitzeko eiheran, eta Uztaritze eta Milafrangako portu ttipi anitzetik pasatzen da Baionara iritzi aitzin. 1895an, 20 000 tona baino gehiago salgai garraiatu ziren ibai zati hartan.
Urdazuri
Urdazuri
Urdazurin, zirga bideak Azkaingo portua eta Ziburuko lotzen ditu. Larhungo mazeletatik ateratako harrien garraiatzeko baliatua zen bereziki. 1924a, zirga bidea hetsi zen tranbiarentzat lekua egiteko.
ZIrga bideak anitz baliatua ziren 19. mendean. Baina trena, auto eta kamioen irizteak usaiak aldatuko ditu 20. mendean. 21.ean zirga bide gehienak beti hor dira, baina anitzetan beste garraio modu batentzat baliatuak dira : bizikletarentzat.
